Người mất việc, lưới an sinh và những bất cập chính sách

“Khi mất việc, bạn tìm ai?”. Trong khoảng hơn 100 công nhân tôi phỏng vấn trên vỉa hè Quốc lộ 13 - Bình Dương ở thời điểm họ đón xe về quê sau cú sốc mất việc thì phần lớn câu trả lời là: “Tìm Trung tâm Dịch vụ việc làm”. Nhưng “Bạn đến để làm gì?” thì câu trả lời đều chỉ liên quan đến thủ tục hành chính trợ cấp thất nghiệp. Vậy là đã rõ, họ không xem Trung tâm Dịch vụ việc làm là nơi để có một việc làm mới và cũng ít tìm đến các sàn giao dịch điện tử trên thị trường để tìm việc. Kích thước mẫu điều tra của tôi chưa đủ lớn nhưng cho thấy một sự thật đang diễn ra. Tháng trước, khi 1.185 công nhân Công ty Tỷ Hùng ở TP.HCM mất việc, Công ty May An Phước, chi nhánh KCN Tân Bình đến treo biển tuyển công nhân trước cổng Công ty Tỷ Hùng. Cách đây hai tuần, Công ty TNHH Vina O’Shoe ở Hà Nội chủ động xin thông tin liên lạc để kết nối, tạo việc làm cho những lao động mất việc của Tỷ Hùng sau khi đọc được những bài phản ánh của báo chí. Vui đấy, nhưng để cho doanh nghiệp phải chủ động làm những việc này cho thấy vai trò mờ nhạt hoặc cách tổ chức chưa hợp lý liên quan đến khủng hoảng mất việc của chúng ta.

Ảnh minh họa. Nguồn: thuvienphapluat.vn

“Khi mất việc, bạn làm gì?”. Ở đâu có tỷ lệ người lao động (NLĐ) được giải quyết chế độ thất nghiệp cao và càng nhanh chóng, ở đó cho thấy hệ thống an sinh xã hội càng hoàn thiện. Nhưng, có một điều quan trọng, cần xem xét tính chất của số lượng lao động nhận trợ cấp thất nghiệp: Vì trình độ, tuổi tác nên không tìm được việc làm, vì muốn nghỉ ngơi, hay vì họ nghĩ có lợi hơn là đi làm?

Công ty TNHH May Shin Dong ở Quận 12, TP.HCM là một trong nhiều trường hợp, cho biết, tháng trước, có gần 300 công nhân vừa mất việc đến liên hệ phỏng vấn nhưng kết quả chỉ có 9 người nhận việc. Lý do khiến họ, cũng như những công nhân ở Bình Dương tôi đã nói đến trên đây, không đồng ý làm chính thức là vì nếu ký hợp đồng lao động và tham gia BHXH, BHYT, BHTN thì họ không thể hưởng trợ cấp thất nghiệp. Lập luận của họ là: Trợ cấp thất nghiệp chỉ được hưởng tối đa 12 tháng, nếu tiếp tục đi làm thì quyền lợi cũng chỉ dừng lại ở 12 tháng. Đó là chưa nói đến việc, trong bối cảnh hiện nay, một việc làm mới rất có thể bị mất, và rất có thể có mức lương thấp hơn, lúc đó, trợ cấp thất nghiệp cũng sẽ thấp. Hưởng trợ cấp thất nghiệp và kiếm một việc làm thời vụ được cho là khôn ngoan.

Bất hợp lý đã hiện rõ: Trong khi nguyên tắc của BHTN là được tính trên cơ sở mức đóng, thời gian đóng BHTN (quy định tại Điều 41, Luật Việc làm năm 2013) nhưng việc quy định mức hưởng tối đa là 12 tháng trợ cấp thất nghiệp đang vi phạm nguyên tắc này khi giới hạn thời gian tính hưởng chỉ dưới 12 năm đóng.

Một câu hỏi khác: Chuyện gì sẽ xảy ra khi dự đoán tình hình suy giảm đơn hàng còn kéo dài đến hết quý I năm 2023 và có thể sẽ có nhiều công ty đóng cửa nằm trong danh sách nợ BHXH, BHYT, BHTN hơn 24.500 tỉ đồng tính đến tháng 6-2022? Hãy lấy ví dụ: Một lao động đã luống tuổi, khó tìm việc làm có hợp đồng, nghỉ khi doanh nghiệp nợ BHXH nên được chốt và trả sổ BHXH chậm. Họ sẽ không đáp ứng đủ điều kiện “Người đang đóng BHTN là người có tháng liền kề trước khi bị mất việc làm hoặc chấm dứt HĐLĐ hoặc HĐ làm việc đã đóng BHTN” (Thông tư 04/2013/TT-BLĐTBXH). Trong thị trường lao động, đối tượng yếu thế là trường hợp các chính sách an sinh hướng đến đầu tiên. Với trường hợp này, BHTN, với tư cách là một chính sách an sinh xã hội bảo đảm hay bù đắp một phần thu nhập của người lao động khi bị mất việc làm chưa đi đúng với tinh thần của nó.

Chúng ta thường nói đến “dân số vàng” nhưng “lao động chưa vàng” do tỷ lệ qua đào tạo thấp từ các chương trình mà quên mất khía cạnh này: “lao động chưa vàng” còn có phần do chính sách an sinh. Dữ liệu, khung chính sách của đối tượng này chúng ta nắm chắc, nhưng họ có nguy cơ rơi vào “tầng mất tích” trong lưới an sinh, ít nhất là trong một giai đoạn nào đó.

Chừng nào chúng ta còn phân biệt giữa lao động chính thức và lao động phi chính thức bằng ranh giới loại hình bảo hiểm là lúc chính sách an sinh chưa hoàn thiện. Chừng nào pháp luật chưa quy định khái niệm “lao động chui”, “việc làm đen”, “lao động không khai báo”, “việc làm bất hợp pháp” đối với tất cả các công việc có thỏa thuận, mang lại thu nhập hoặc đối với người có thu nhập và khả năng chi trả ở ngưỡng phải chịu thuế thu nhập cá nhân là lúc NLĐ còn có nguy cơ thiệt thòi. Câu chuyện không thể làm trong một sớm một chiều nhưng sẽ không thể không làm.

Vậy là, lập luận hoặc là tình thế “chịu trận” của công nhân - những người đang ở trong tình huống không mong muốn nêu trên khi đi tìm ai, làm gì sau mất việc, cho thấy sự bất cập của chính sách an sinh hiện hành.

Mệnh lệnh hành chính và thực tế thị trường “Không thể điều hành thị trường xăng dầu bằng biện pháp hành chính!”. Thủ tướng Phạm Minh Chính nói rõ như vậy chiều qua khi ...

Hoan hô VTV! Sau hàng loạt những tranh cãi, góp ý và phê phán của khán giả về việc VTV đưa các hot girl lên sóng bình luận ...

Bóng đá và “cầu xóa nợ" Bữa tiệc thể thao quan trọng có thể nói nhất hành tinh đã bắt đầu bày ra trước mắt. Những người hâm mộ cũng hào ...