Các phòng thí nghiệm (PTN) phục vụ cho phân tích, nghiên cứu được thành lập mới đang ngày càng gia tăng cả về số lượng, quy mô. Bên cạnh các thành tựu khoa học, công nghệ đạt được, vấn đề ATVSLĐ của PTN cũng ngày càng trở nên phức tạp và khó kiểm soát. Vì vậy, việc nghiên cứu xây dựng bộ tiêu chí (BTC) để có cơ sở đánh giá, góp phần cải thiện công tác ATVSLĐ tại các PTN đang là vấn đề được đặt ra.

Phân tích, lựa chọn phương pháp xây dựng BTC đánh giá cho nhân viên PTN

Để xây dựng BTC đánh giá ATVSLĐ cho nhân viên PTN, nhóm nghiên cứu đã căn cứ trên yêu cầu của pháp luật về ATVSLĐ Việt Nam, các quy chuẩn kỹ thuật, tiêu chuẩn kỹ thuật và chính sách của đơn vị có PTN. Tổng hợp một số phương pháp xây dựng tiêu chí đánh giá như phân tích thứ bậc, cho điểm, cho điểm có trọng số, xếp hạng danh mục, bảng điểm và đánh giá theo mục tiêu… BTC được xây dựng với mục tiêu đánh giá mức độ thực hiện ATVSLĐ nên có thang điểm rõ ràng, cụ thể về một đối tượng, hạng mục, có thể định tính hoặc định lượng chính xác, tránh trường hợp nội dung chung chung, bao hàm nhiều ý hoặc khó định tính, định lượng giá trị đánh giá.

Dựa vào các yêu cầu như trên, nhóm tác giả áp dụng phương pháp phân tích thứ bậc để nghiên cứu xây dựng và đưa ra BTC đánh giá ATVSLĐ cho nhân viên PTN gồm 5 nhóm tiêu chí (NTC) cụ thể sau đây: Nhóm tiêu chí chính (NCTC) về “Các quy định chung về ATVSLĐ; NCTC về “An toàn máy móc, trang thiết bị”; NCTC về “An toàn hóa chất”; NCTC về “Phòng cháy chữa cháy” (PCCC) và NCTC về “Quản lý chất thải PTN”.

Mô hình PTN đạt chuẩn iso 17025:2017 - Yêu cầu chung đối với năng lực của các phòng thử nghiệm và hiệu chuẩn. Ảnh: Ban PR ĐH Tôn Đức Thắng

BTC có cấu trúc phân cấp. Dưới NTC chính có tiêu chí phụ bậc 1, dưới tiêu chí phụ bậc 1 có tiêu chí phụ bậc 2. Tiêu chí phụ bậc 1 có 35 tiêu chí, tiêu chí phụ bậc 2 có 76 tiêu chí. BTC đánh giá ATVSLĐ cho nhân viên PTN được thể hiện chi tiết như sau:

NTC chính số 1 gồm các tiêu chí chung về ATVSLĐ

Gồm 12 tiêu chí phụ bậc 1: Bộ phận ATVSLĐ có 3 tiêu chí phụ bậc 2 (bộ phận ATVSLĐ; chuyên môn, nghiệp vụ của người làm công tác ATVSLĐ; ATVSV); bộ phận y tế gồm 4 tiêu chí phụ bậc 2 (bộ phận y tế trong công tác ATVSLĐ cho NLĐ; lực lượng sơ cứu, cấp cứu TNLĐ tại PTN; túi sơ cứu; khu vực sơ cấp cứu); nội quy, quy trình và các biện pháp bảo đảm ATVSLĐ tại PTN gồm 2 tiêu chí phụ bậc 2 (nội quy hướng dẫn ATVSLĐ; thông tin, tuyên truyền, giáo dục về ATVSLĐ); huấn luyện ATVSLĐ gồm 4 tiêu chí phụ bậc 2 (đối tượng huấn luyện ATVSLĐ; tổ chức huấn luyện sơ cấp cứu; tổ chức huấn luyện thay đổi về công việc, thay đổi về thiết bị, công nghệ; tổ chức huấn luyện lại sau thời gian NLĐ nghỉ làm việc); phương tiện bảo vệ cá nhân (PTBVCN) gồm 4 tiêu chí phụ bậc 2 (cấp phát PTBVCN; sử dụng PTBVCN; kế hoạch trang cấp PTBVCN hằng năm; nơi cất giữ, bảo quản PTBVCN); kiểm soát các yếu tố nguy hiểm, yếu tố có hại gồm 4 tiêu chí phụ bậc 2 (tổ chức kiểm tra, đánh giá các yếu tố nguy hiểm, yếu tố có hại tại PTN; đánh giá hiệu quả các biện pháp phòng, chống các yếu tố nguy hiểm, yếu tố có hại; thời gian đánh giá nguy cơ rủi ro về ATVSLĐ; hướng dẫn NLĐ tự đánh giá nguy cơ rủi ro về ATVSLĐ); khai báo, thống kê, báo cáo, điều tra sự cố về công tác ATVSLĐ trong PTN gồm 5 tiêu chí phụ bậc 2 (khai báo TNLĐ, BNN, sự cố kỹ thuật gây mất ATVSLĐ; đoàn điều tra TNLĐ; báo cáo về công tác ATVSLĐ; sơ kết, tổng kết công tác ATVSLĐ; quan trắc môi trường lao động gồm 2 tiêu chí phụ bậc 2 (các yếu tố về điều kiện khách quan, chủ quan trong PTN); tổ chức khám sức khỏe cho NLĐ gồm 3 tiêu chí phụ bậc 2 (tổ chức khám sức khỏe trước khi bố trí làm việc; tổ chức khám sức khỏe định kỳ; khám BNN định kỳ); chế độ của NLĐ làm việc trong điều kiện có yếu tố nguy hiểm, độc hại gồm 1 tiêu chí phụ bậc 2 (chế độ bồi dưỡng bằng hiện vật cho NLĐ làm việc trong điều kiện có yếu tố nguy hiểm, yếu tố có hại); chế độ phúc lợi cho NLĐ gồm 2 tiêu chí phụ bậc 2 (chế độ bảo hiểm, trợ cấp; công trình phúc lợi cho NLĐ); vệ sinh sau thí nghiệm gồm 2 tiêu chí phụ bậc 2 (vệ sinh khu vực làm thí nghiệm sau thí nghiệm; vệ sinh cá nhân sau khi làm thí nghiệm).

Nhân viên PTN đang thao tác với thiết bị phát xạ nguyên tử Plasma ICP AVIO 2000 và được trang bị đầy đủ PPE tại PTN Quan trắc môi trường- ĐH Tôn Đức Thắng. Ảnh: Ban PR ĐH Tôn Đức Thắng.

NTC chính số 2 gồm các tiêu chí về an toàn máy móc, thiết bị (MMTB)

Gồm 6 tiêu chí phụ bậc 1: Quản lý MMTB thí nghiệm có 5 tiêu chí phụ bậc 2 (nhận diện các loại máy móc thí nghiệm có yêu cầu nghiêm ngặt về ATVSLĐ; hiệu chuẩn, hiệu chỉnh các loại các MMTB thí nghiệm có yêu cầu nghiêm ngặt về ATVSLĐ; năng lực của đơn vị hiệu chuẩn, hiệu chỉnh; khai báo các loại MMTB có yêu cầu nghiêm ngặt về ATVSLĐ; quy trình an toàn khi sử dụng các MMTB); bảo trì thiết bị thí nghiệm gồm 1 tiêu chí phụ bậc 2 (kiểm tra, bảo dưỡng MMTB sử dụng để thí nghiệm); xử lý sự cố máy móc thí nghiệm gồm 1 tiêu chí phụ bậc 2 (xử lí sự cố máy móc dùng trong PTN); an toàn khi sử dụng dụng cụ thí nghiệm, tập trung vào dụng cụ thủy tinh gồm 1 tiêu chí phụ bậc 2 (quy định an toàn về sử dụng dụng cụ thủy tinh); an toàn khi làm việc trong không gian hạn chế gồm 3 tiêu chí phụ bậc 2 (quy trình làm việc trong không gian hạn chế; các khoảng cách cần lưu ý: Khoảng cách nhìn từ mắt đến vật, khoảng cách chân đế, khoảng cách chiều cao nâng nhấc vật; ứng cứu khẩn cấp trong không gian hạn chế); an toàn điện gồm 2 tiêu chí phụ bậc 2 (trang thiết bị an toàn, BHLĐ cho NLĐ làm việc với điện; kiểm định các thiết bị và dụng cụ điện).

An toàn máy móc, thiết bị,bảo hộ lao động là những tiêu chí đảm bảo an toàn cho nhân viên PTN. Nguồn: ysonsakylab.vn

NTC chính số 3 gồm các tiêu chí về an toàn hóa chất (ATHC)

Gồm 10 tiêu chí phụ bậc 1: Danh mục hóa chất có 1 tiêu chí phụ bậc 2 (danh mục hóa chất đang sử dụng tại PTN); nhãn hóa chất gồm 1 tiêu chí phụ bậc 2 (nhãn hóa chất sử dụng); phiếu ATHC gồm 1 tiêu chí phụ bậc 2 (quy định về phiếu ATHC); quản lý, lưu trữ hóa chất trong kho gồm 1 tiêu chí phụ bậc 2 (quy định về quản lý, lưu trữ hóa chất trong kho); người phụ trách về ATHC tại cơ sở gồm 1 tiêu chí phụ bậc 2 (quy định về người phụ trách ATHC); huấn luyện ATHC gồm 1 tiêu chí phụ bậc 2 (quy định về huấn luyện ATHC); san chiết hóa chất gồm 1 tiêu chí phụ bậc 2 (an toàn khi san chiết hóa chất); an toàn với hóa chất dễ gây cháy nổ gồm 1 tiêu chí phụ bậc 2 (quy định về an toàn với hóa chất dễ gây cháy nổ do phản ứng của thí nghiệm); an toàn với chất độc, các dung dịch đậm đặc gồm 1 tiêu chí phụ bậc 2 (quy định về an toàn với hóa chất độc hại gây ảnh hưởng tới sức khỏe); biện pháp phòng ngừa, ứng phó sự cố hóa chất gồm 2 tiêu chí phụ bậc 2 (quy trình xử lý sự cố hóa chất; thống kê báo cáo về sự cố).

Danh mục hóa chất đang sử dụng tại PTN cần có tiêu chí đánh giá cụ thể, chi tiết nhằm đảm bảo ATVSLĐ cho nhân viên PTN. Nguồn: labvietchem.com.vn

NTC chính số 4 gồm các tiêu chí về PCCC

Gồm 5 tiêu chí phụ bậc 1: Hồ sơ pháp lý gồm 2 tiêu chí phụ bậc 2 (hồ sơ pháp lý về PCCC; báo cáo về công tác PCCC); nội quy biển báo PCCC, chỉ dẫn thoát nạn gồm 2 tiêu chí phụ bậc 2 (nội quy PCCC; sơ đồ chỉ dẫn về PCCC); phương án PCCC gồm 4 tiêu chí phụ bậc 2 (phương án chữa cháy do hóa chất gây ra; phương tiện PCCC trang bị cho đội PCCC cơ sở; trang bị, kiểm tra, bảo dưỡng bình chữa cháy; bảo quản, bảo dưỡng trang phục và thiết bị bảo hộ cá nhân sau khi chữa cháy); lực lượng PCCC cơ sở gồm 1 tiêu chí phụ bậc 2 (tập huấn PCCC cho NLĐ); phương án cứu nạn cứu hộ gồm 1 tiêu chí phụ bậc 2 (phương án cứu nạn do hóa chất gây ra; dự phòng phương án cứu nạn cứu hộ; phương tiện chiếu sáng sự cố và chỉ dẫn thoát nạn).

Tập huấn PCCC cho NLĐ là một trong những tiêu chí đánh giá ATVSLĐ. Ảnh: Nguyễn Thời

NTC chính số 5 gồm các tiêu chí về quản lý chất thải PTN

Gồm 2 tiêu chí phụ bậc 1: Phân loại, thu gom chất thải có 2 tiêu chí phụ bậc 2 (bố trí khu vực lưu giữ chất thải rắn, chất thải nguy hại, trang bị tủ hóa chất chống cháy; hồ sơ pháp lý về hoạt động thu gom, vận chuyển và xử lý chất thải); xử lý chất thải PTN gồm 2 tiêu chí phụ bậc 1 (xử lý nước thải; xử lý khí thải).

Cách cho điểm các tiêu chí

Mức 1, tương ứng với 01 điểm: Đánh giá loại kém; Mức 2, tương ứng với 02 điểm: Đánh giá loại trung bình; Mức 3, tương ứng với 03 điểm: Đánh giá loại tốt.

Ý nghĩa của việc áp dụng BTC đánh giá ATVSLĐ tại các PTN và khả năng áp dụng

BTC này khi áp dụng vào thực tiễn có thể giúp các PTN tự đánh giá được mức độ thực hiện công tác ATVSLĐ của đơn vị mình; từ đó có phương án cải thiện, nâng cao hiệu quả hoạt động (thông qua cải thiện điểm số của từng tiêu chí mong muốn). Điều này có ý nghĩa rất lớn trong việc thực thi công tác ATVSLĐ tại hệ thống các PTN nói riêng và của toàn hệ thống quản lý ATVSLĐ nói chung.

Việc xây dựng các tiêu chí đánh giá ATVSLĐ cho nhân viên PTN sẽ giúp các PTN tự đánh giá được mức độ thực hiện công tác ATVSLĐ của đơn vị mình. Nguồn: labvietchem.com.vn

BTC đánh giá ATVSLĐ được xây dựng dựa trên các quy định của pháp luật Việt Nam về công tác ATVSLĐ, vì vậy, hoàn toàn có thể áp dụng đánh giá mức độ thực hiện công tác ATVSLĐ cho các PTN chuyên ngành hoặc thuộc nhiều lĩnh vực khác có hoạt động phân tích kiểm nghiệm tương đồng. Tuy nhiên, khi triển khai áp dụng vào thực tế, tùy từng điều kiện đặc thù (trang thiết bị, hóa chất sử dụng,…), PTN cần xem xét bổ sung các yêu cầu pháp lý của cơ quan quản lý trực tiếp theo từng bộ, ngành để đảm bảo tuân thủ đúng và đầy đủ các quy định của pháp luật hiện hành.

Phân loại, phân tích, đánh giá chất lượng môi trường trên nền mẫu nước tại PTN Quan trắc môi trường – ĐH Tôn Đức Thắng. Ảnh: Ban PR ĐH Tôn Đức Thắng

Chú thích:

¹ Khoa Môi trường và BHLĐ, Trường ĐH Tôn Đức Thắng.

² Trung tâm Quan trắc môi trường, Trường ĐH Tôn Đức Thắng.