Sự phát hiện và điều chế ra các loại thuốc kháng sinh là một thành tựu quan trọng của nền y học hiện đại. Nó tạo điều kiện để bảo vệ sức khỏe của con người trước các bệnh tật và thay đổi của môi trường được tốt hơn. Tuy nhiên, việc ngày càng quá lạm dụng vào các loại thuốc kháng sinh, vô hình trung đẩy con người vào nguy cơ nhờn kháng sinh - một hiểm họa vô cùng to lớn.

Sự lạm dụng kháng sinh thể hiện rõ nét trong dịp Tết Nguyên đán. Đây là quãng thời gian mà miền Bắc trở lạnh và hay bị mưa phùn, ảnh hưởng nhiều đến sức khoẻ con người, nhất là trẻ em và người già. Và cũng dịp Tết, mọi người đều bận rộn và mong muốn nhanh chóng xử lý ốm đau bệnh tật. Thuốc kháng sinh là sự lựa chọn phổ biến nhất.

Qua trao đổi, nhiều dược sĩ ở các hiệu thuốc Tây đều cho rằng dịp Tết họ bán nhiều loại thuốc kháng sinh hơn ngày thường do có những người mua khi người nhà đau ốm, cũng có người mua về để dự phòng.

Tết cũng là dịp nhiều người được thoải mái ăn uống, đi lại vui chơi trong khi thời tiết nắng mưa thất thường, nguy cơ đau ốm cũng cao hơn và nhu cầu kháng sinh cũng nhiều hơn. Nhất là đối với trẻ con, đi chơi nhiều về bị cảm cúm cũng dùng kháng sinh... Bố mẹ thì bận rộn lễ Tết rồi tiếp khách, thăm hỏi nên cứ cho con uống kháng sinh cho nhanh khỏi và cũng thuận tiện. Đấy là lựa chọn của nhiều người làm cha, làm mẹ. Trên thực tế, sử dụng thuốc kháng sinh có hiệu quả nhanh, nhưng nó cũng tiềm ẩn nguy cơ nhờn kháng sinh đối với con người, nhất là trẻ em.

Thuốc kháng sinh là sự lựa chọn phổ biến của nhiều người mỗi khi gặp vấn đề về sức khoẻ

Không thể phủ nhận, sự phát triển của y học hiện đại làm cho đời sống con người được nâng cao, sức khỏe con người được bảo vệ và chăm sóc kỹ càng hơn. Kết quả là các bệnh trước đây rất phổ biến ở nông thôn như sốt rét, còi xương, suy dinh dưỡng… được hạn chế đến mức tối đa. Tỷ lệ tử vong ở trẻ em ngày càng giảm xuống, tuổi thọ người dân ngày càng tăng lên.

Tuy nhiên, sự phát triển của y học, sự phổ biến của các hiệu thuốc Tây cũng tạo nên những hệ lụy khác nhau đối với người dân. Một trong những hệ lụy đó là tâm lý ỷ lại, lạm dụng vào hệ thống y tế, vào các loại thuốc kháng sinh, coi nhẹ các kinh nghiệm từ y học truyền thống. Nó cũng khiến cho con người càng xa rời với tự nhiên hơn trong vấn đề bảo vệ và chăm sóc sức khỏe.

Mỗi khi sức khỏe có vấn đề, việc duy nhất người ta làm là ra hiệu thuốc trả tiền và mang về một loạt các loại thuốc. Những người làm cha, làm mẹ thường thể hiện trách nhiệm của mình trong việc chăm sóc sức khỏe con cái là mua những loại thuốc nào đắt tiền nhất, tốt nhất, trong khi rất ít dành thời gian để quan tâm đến sức khỏe của con cái hàng ngày từ chế độ ăn uống, sinh hoạt đến tâm lý của con thế nào…

Lạm dụng kháng sinh không phải là một vấn đề mới trong xã hội hiện nay. Từ nhiều năm trước, nhiều nhà nghiên cứu đã đề cập đến vấn đề hai mặt của các loại kháng sinh. Việc sản xuất và phổ biến các loại kháng sinh tạo điều kiện cho nhiều người được bảo vệ sức khỏe tốt hơn. Có kháng sinh, nhiều bệnh tật được đẩy lùi. Tuy nhiên, lạm dụng kháng sinh làm cho cơ thể con người ngày càng yếu đuối, tâm lý con người ngày càng kém cỏi hơn trước bệnh tật.

Một cuộc khảo sát nhỏ với 35 cặp vợ chồng tuổi đời từ 18 đến 41 cho thấy, khi con nhỏ bị đau bụng, đau đầu hay bị sốt nhẹ, có 34/35 cặp vợ chồng lựa chọn việc đưa con đi khám và lấy thuốc kháng sinh cho con uống. Trong số đó, có 13 cặp vợ chồng cho rằng phải đưa con đi khám rồi lấy thuốc cho uống theo yêu cầu của bác sĩ, còn 21 cặp vợ chồng lựa chọn cách nhanh gọn nhất là ra hiệu thuốc mô tả bệnh lý của con để lấy thuốc.

Một người mẹ trẻ chia sẻ: “Khi thấy con bị ốm thì cả nhà đều lo. Nhưng chẳng biết làm thế nào, phải đi lấy thuốc kháng sinh cho cháu uống. Nếu bị nặng thì phải đưa đi khám, còn bị nhẹ thì ra nói rõ để người bán thuốc họ lấy cho. Họ được học hành nên họ biết chứ mình có biết gì đâu”.

Cứ sức khỏe có vấn đề thì lại đi mua thuốc, lần đầu uống không khỏi thì lần sau sẽ lấy thuốc cao liều hơn. Cứ như vậy mà vô hình trung, người ta đem sức khỏe của mình và gia đình để cả ở hiệu thuốc, phó mặc cho người bán thuốc. Điều đó tưởng chừng như là tốt nhất, nhưng thực tế không hẳn như vậy.

Theo các chuyên gia y tế, khi cơ thể con người bị các virus, vi khuẩn lạ xâm nhập, các bệnh tật nảy sinh hay đe dọa thì sẽ có cơ chế đề kháng. Với những bệnh lạ thì cơ thể cần có một khoảng thời gian để tạo sức đề kháng chống lại bệnh tật. Kháng sinh vốn để giúp cơ thể chống chọi với bệnh tật khi mà sức đề kháng không đủ để thắng lại mầm bệnh. Tuy nhiên, do con người hiện nay quá lạm dụng kháng sinh, mầm bệnh vừa xuất hiện đã sử dụng các loại kháng sinh khiến cơ thể giảm sức đề kháng.

Một khi quá lạm dụng kháng sinh, mặc dù chữa khỏi được bệnh tức thì, nhưng về lâu dài sẽ làm cho cơ thể bị hủy hoại, mất sức đề kháng, và khi kháng sinh không còn hiệu quả thì sẽ trở nên nguy cấp trước sự đe dọa của bệnh tật. Đó cũng là nguy cơ nhờn kháng sinh đang được y học cảnh báo.

Nhờn kháng sinh là một vấn nạn đã được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) lên tiếng cảnh báo. Theo thống kê của WHO, mỗi năm các quốc gia phải chi từ 4-16% GDP để đối phó với tình trạng kháng thuốc kháng sinh.

Việt Nam được WHO xếp vào nhóm những quốc gia có tỷ lệ kháng thuốc kháng sinh cao nhất thế giới. Theo kết quả phân tích của Mạng lưới giám sát châu Á về sự kháng thuốc của vi khuẩn gây bệnh thường gặp (ANSORP) thì tỷ lệ kháng Penicillin ở Việt Nam hiện cao nhất châu Á với mức 71,4%, tỉ lệ kháng thuốc kháng sinh Erythromycin (một loại kháng sinh điều trị nhiễm khuẩn do vi khuẩn) cũng ở mức báo động nhất châu Á với mức 92,1%...

Nhờn kháng sinh được hiểu là tình trạng khi mà cơ thể không còn tác dụng hay giảm tác dụng với các loại kháng sinh trong khi các cơ chế đề kháng bị giảm sút do sử dụng quá nhiều kháng sinh. Đó cũng là lúc mà cơ thể yếu ớt nhất, dễ bị mắc các loại bệnh tật nhất.

Nhờn kháng sinh, đặc biệt ở trẻ em sẽ là một vấn nạn trong tương lai, khi mà các cặp vợ chồng trẻ đặt niềm tin tuyệt đối vào các loại kháng sinh, làm hạn chế sự phát triển sức đề kháng của trẻ. Nó được dự báo sẽ làm cho một thế hệ bị thoái hóa, yếu kém trước mọi loại bệnh tật. Và một khi không kiểm soát, hạn chế được vấn nạn này thì “con người có thể trở về thời đại tiền kháng sinh do các loại kháng sinh bị vô hiệu hóa” như WHO cảnh báo.

Để hạn chế vấn nạn nhờn kháng sinh, bên cạnh kêu gọi con người không lạm dụng kháng sinh, giới y học cũng khuyến khích các cộng đồng nên phát huy các giá trị của y học cổ truyền, những nền y học gần gũi với tự nhiên, chữa bệnh dựa vào sự hòa hợp của tự nhiên, và khuyến khích con người sống hòa đồng với tự nhiên hơn.