Năm hết, Tết đến, nhiều người lại đau đầu vì chuyện phải tặng quà cho bạn bè, anh em, mừng tuổi cho con cháu cái gì cho phù hợp? Và càng ngày, nó trở thành một mối quan tâm chung của xã hội, không chỉ là chuyện tình cảm cá nhân mà còn là chuyện văn hoá ứng xử.

Tặng quà Tết hay mừng tuổi người già, mừng tuổi trẻ con là một nét văn hoá truyền thống của người Việt Nam từ trước đến nay. Nhưng chuyện tặng quà hay mừng tuổi chúc Tết qua các giai đoạn khác nhau cũng có những thay đổi nhất định.

Quà tặng có thể là những món đồ nhỏ nhắn tự tay làm ra, cũng có thể là những món hàng xa xỉ được mua từ thị trường trong và ngoài nước. Từ những món quà tinh thần là những lời chúc tốt đẹp dành cho nhau đến những món quà vật chất là hiện vật với nhiều mức độ giá trị khác nhau. Và trong nhiều năm gần đây, quà Tết lại còn được quy đổi ra tiền. Chúc Tết nhau bằng tiền. Đặc biệt là mừng tuổi cho trẻ con hay người già cũng đều bằng tiền mặt.

Điều này có những sự thuận tiện riêng nhưng cũng gây ra nhiều hệ luỵ xã hội, nhất là tác động tiêu cực từ việc lợi dụng một nét đẹp văn hoá cổ truyền biến thành trò biếu xén, đút lót,... rồi làm biến đổi các mối quan hệ xã hội khi những món quà trở thành tiêu chí đánh giá giá trị quan hệ. Chưa kể, việc sử dụng những đồng tiền mừng tuổi không hợp lý có thể làm ảnh hưởng xấu đến trẻ con.

Vậy nên, vài năm gần đây, nhiều người quan tâm đến vấn đề văn hoá Tết, đến những giá trị tốt đẹp mà con người có thể trao cho nhau trong dịp Tết, lại quan tâm đến việc tặng quà gì cho nhau trong dịp Tết cho phù hợp.

Một món quà tặng ý nghĩa dịp Tết đã được đề cập đến trong vài năm gần đây chính là sách. Sách là một tài sản trí tuệ đáng quý và tặng sách cho nhau nhân dịp năm mới là một điều được nhiều người đánh giá cao. Có nhiều loại sách để tặng cho nhau tuỳ theo đối tượng và lứa tuổi. Với những người làm công tác nghiên cứu, viết sách thì việc cuối năm có sách mới xuất bản để tặng bạn bè nhân dịp Tết đến Xuân về là điều vô cùng đáng quý và có nhiều giá trị; vừa chia sẻ tri thức của mình, vừa thể hiện sự trân trọng bạn bè về trí tuệ.

Sách cũng có nhiều loại để lựa chọn cho các đối tượng khác nhau, từ các sách chuyên ngành cho bạn bè đồng nghiệp; sách phổ thông cho những ai có ở thích đọc sách; sách làm đẹp, làm giàu cho các bạn trẻ hay các quý cô thích tìm hiểu, khám phá; sách kỹ năng cho học sinh, sinh viên; sách thiếu nhi cho các em nhỏ...

Đặc biệt là các em nhỏ, đối tượng nhận được nhiều sự quan tâm trong dịp Tết. Lâu nay trẻ con vẫn được nhận tiền mừng tuổi, nhưng việc nhận tiền mặt cũng có nhiều hệ luỵ với con trẻ nên nhiều người đã lên tiếng phê phán việc này. Và một số người đã lên tiếng khuyến khích người lớn hạn chế mừng tuổi trẻ con bằng tiền mặt mà thay vào đó là những món quà khác có giá trị phù hợp hơn với lứa tuổi nhỏ.

Tặng sách làm quà chúc mừng nhau trong ngày Tết đã từng được một số nhóm tiêu biểu như Book Hunter đặt ra và cổ vũ. Sau đó, ý tưởng này được nhiều truyền hình, báo chí phát triển và mở rộng thêm. Một nhà nghiên cứu ở Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam đã tuyên bố trên facebook của mình rằng: “Tết năm nay tôi sẽ không mừng tuổi cho trẻ con của bất kỳ ai bằng tiền mặt mà thay vào đó là một món quà nhỏ khác và sách vở. Tôi cũng yêu cầu các bạn bè anh chị em đồng nghiệp không mừng tuổi các con tôi bằng tiền mặt, thay vào đó có thể là một câu đố hay một cuốn sách hoặc một lời chúc”.

Bên cạnh tặng sách thì gần đây cũng xuất hiện việc tặng quà mừng tuổi cho con nhỏ các khoá học thích hợp và có giá trị. Đó có thể là những lớp tập huấn, trải nghiệm dành cho trẻ em, các khoá học kỹ năng, và đặc biệt là các khoá học ngoại ngữ. Trong bối cảnh toàn cầu hoá đang diễn ra mạnh mẽ, việc tăng cường học ngoại ngữ cho con nhỏ được nhiều bậc cha mẹ quan tâm.

Một người bạn chia sẻ về việc này rằng, trong hơn hai năm nay, anh cùng với các đối tác của Singapore xây dựng mạng lưới ngoại ngữ quốc tế chipchip.edu.vn dành cho trẻ em từ 3-12 tuổi với mục đích là tạo nền tảng tiếng Anh cho bé từ lúc còn nhỏ để lớn lên có thể đi du học ở nhiều nước khác nhau. Và từ năm ngoái, các anh đã khuyến khích những bậc phụ huynh có con theo học ở mạng lưới này mà thấy có hiệu quả thì nên mua những khoá học ở đây để làm quà tặng dịp Tết cho con em, bạn bè thân thiết. Nó có giá trị lâu dài và cũng thể hiện được mối quan tâm bền vững dành cho trẻ con hơn là những món đồ đắt tiền hay các khoản tiền mặt. Năm nay, ý tưởng này đã được nhiều bậc phụ huynh ở đô thị ủng hộ mạnh mẽ hơn, nhất là những gia đình có điều kiện kinh tế và có dự định cho con cái có nền tảng ngoại ngữ tốt để sau này đi ra học những trường quốc tế hoặc du học.

Ý tưởng tặng sách cho bạn bè hay tặng các khoá học cho trẻ con dịp Tết được nhiều người ủng hộ vì nó thể hiện sự văn minh cũng như hạn chế được các mặt tiêu cực từ việc tặng quà nhau dịp Tết. Nhưng nó cũng chỉ có giá trị và lan toả trong cộng đồng trí thức ở đô thị hoặc những tầng lớp được ăn học cao hơn ở nông thôn và những người trẻ tuổi.

Phần lớn những người nông dân ở vùng nông thôn thì sách vở vẫn là một thứ xa xỉ và quá khó để tặng họ những cuốn sách nhân dịp Tết đến vì không khéo lại bị nghĩ là “chơi đểu” họ vì ít chữ! Vậy nên, ở nông thôn, nhiều người đang khuyến khích quay trở về các giá trị của Tết từ nhiều năm trước như mừng tuổi các cụ ông chai rượu quê, mừng tuổi các bà trái cau lá trầu hay hộp bánh. Bên cạnh đó là mừng tuổi cho con trẻ những món đồ chơi đẹp đẽ và những lời chúc an lành. Và người ta cũng khuyến khích việc tự tay làm những món quà nhỏ thật ý nghĩa để tặng cho những người đặc biệt thân thương thay vì cái gì cũng bằng tiền mặt.

Dù rằng, trong bối cảnh nhận thức cũng như quan niệm của người dân hiện nay vẫn còn khó thay đổi. Người ta vẫn thường tặng quà nhau mang tính vật chất và “có qua có lại”, nghĩa là tôi mừng tuổi con anh một trăm ngàn thì anh cũng mừng tuổi lại con tôi thế chứ có mất đi đâu đâu?

Sự tương tác xã hội đa chiều như vậy cũng là một hiện thực. Tuy nhiên, xã hội đang phát triển nhanh chóng và ngày càng hội nhập với thế giới văn minh nên chúng ta cũng cần có những thay đổi hợp lý. Tết đến, thăm hỏi nhau, động viên và chúc mừng nhau là điều nên làm. Tặng quà nhau trong dịp Tết để cầu mong may mắn đến với nhau cũng cần thiết, nhưng quà gì cho hợp lý là điều cần suy nghĩ. Không nhất thiết cứ phải quà đắt tiền, mà sách vở, khoá học, cũng có thể tặng cho nhau được. Và hơn hết, tặng cho nhau tình cảm, sự tôn trọng cùng như sự quan tâm. Những điều đó, nhiều khi một lời chúc cũng đủ