Tôi được khuyên nên bám lại “trận địa”, theo chân thủ lĩnh Hồ Thị Men tuần tra khu vực thấp hơn, kẻo xảy ra những tình huống khó lường. Ở trong rừng tôi như con thỏ ngoan, theo chỉ dẫn của nữ thủ lĩnh Hồ Thị Men. Và như quy tắc của tổ khi tuần tra là im lặng, lắng nghe những âm thanh lạ nếu có. Chú ý quan sát trên lối đi để đảm bảo an toàn, chú ý những vị trí nghi ngờ những chiếc bẫy thú để tháo bẫy, ghi nhận, báo cáo... Chị Men thoăn thoắt những bước chân tựa như đã quá quen thuộc các lối đi. Không chỉ đôi tai, bước chân nhanh nhẹn, mà đôi mắt cũng phải tinh tường để quan sát chung quanh. Đó là “nghiệp vụ”, tố chất của những nhân viên tuần tra rừng. Dáng chị Men uyển chuyển, mềm mại như cánh hoa rừng. Nhưng có khi toát lên sự dũng mãnh, nhanh nhẹn, dứt khoát như một nữ tướng chỉ huy đội quân giữa rừng xanh.

Trên bước chân tuần tra, chị Men luôn nhắc tôi chú ý phía trên cao, nếu phát hiện có những đàn khỉ thì lập tức rời xa. Đồng thời phải quản lý túi xách, đồ đạt, máy ảnh, máy quay. Bởi những đàn khỉ sẵn sàng lao tới lấy cắp túi xách, tư trang để kiếm tìm đồ ăn. Có khi để xua đuổi con người chúng lăn đá từ trên núi xuống để bảo vệ môi trường sống của mình. “Tụi mình nhiều lần suýt vỡ đầu vì mấy đàn khỉ đấy. Chúng rất đáng yêu nhưng cũng rất dữ dằn.”, chị Men cười kể.

Hóa ra giữa rừng già điều đáng đề phòng không chỉ thú dữ, mà còn với những người bạn tinh nghịch này. Tôi có thêm một kỹ năng sau chuyến thâm nhập cấp tốc cùng với những người hùng ở Tà Lao.

Chị Men kể, thông thường mỗi nhóm có 2 người đi tuần. Cứ 3 ngày là một chuyến. Có khi họ tuần tra theo tổ của mình, nhưng cũng có khi phối hợp với các nhóm hộ bảo vệ rừng khác ở Tà Long tuần tra chung. Việc hợp tác tuần tra, tạo nên sức mạnh tập thể, hỗ trợ cho nhau xử lý tình huống. Riêng tổ chị Men các thành viên khi tuần tra tới đâu, diễn biến ra sao đều cập nhật thông tin qua app của Smartphone, hoặc dùng điện thoại “cục gạch” gọi điện báo cáo về cho chị Men. Căn cứ theo tình hình thực tiễn mà chị Men sẽ báo cáo với lực lượng kiểm lâm, lãnh đạo Khu BTTN Đakrông để phối hợp xử lý.

Hôm nay là một ngày dài, nhưng vui vì không có gì bất thường. Tiếng chim rừng vẫn vang vọng. Hương rừng vẫn tỏa ngát trên lối tuần tra.

Ngoài chị Men, Tổ BVR cộng đồng thôn Tà Lao còn có 2 nữ đồng bào Vân Kiều là chị Hồ Thị Thế, chị Lê Thị Hải Tăng, trong đó chị Thế cũng là người gắn bó với tổ từ ngày đầu của 5 năm trước. Họ đều là phụ nữ trẻ thế hệ 8x, đã có chồng con, nhưng vì phải giữ rừng, bảo vệ non thiêng mà tham gia Tổ BVR cộng đồng. Theo quy tắc, các nhóm tuần tra thường phải ở lại đêm trên rừng và họ phải chuẩn bị những thứ cần thiết. 3 thành viên nữ cũng không ngoại lệ.

“Họ không thua chi tụi mình mô. Đi rừng rất giỏi. Cũng từng đối mặt với những người từ nơi khác tới khai thác rừng trái phép, hoặc đặt bẫy chim, thú. Nhưng họ đã dũng cảm đến gặp thuyết phục để những người này rời đi. Mang cưa xuống núi không bao giờ quay lại.”, anh Hồ La Hai, người đàn ông Vân Kiều trong Tổ BVR cộng đồng Tà Lao, kể.

Khu BTTN Đakrông được thành lập theo Quyết định số 768/QĐ-UB ngày 09/4/2001 của UBND tỉnh Quảng Trị, nằm trên địa bàn huyện Đakrông với diện tích 37.681 ha. Khu bảo tồn nằm trên địa bàn 7 xã gồm Đakrông, Triệu Nguyên, Ba Lòng, Húc Nghì, Ba Nang, Tà Long và A Bung (huyện Đakrông).

Cùng với Khu BTTN Phong Điền tỉnh Thừa Thiên Huế giáp ranh, Khu bảo tồn này là nơi còn giữ lại diện tích rừng thường xanh đất thấp lớn nhất miền Trung. Đây là khu vực ghi nhận các loài chim đang bị đe dọa toàn cầu, các loài có vùng phân bố giới hạn nên vùng Đakrông đã được công nhận là một trong số 63 vùng chim quan trọng của Việt Nam. Khu BTTN Đakrông còn là vùng quan trọng đối với việc bảo tồn các loài thú, nhiều loài quý hiếm như: Voọc chà vá, Khỉ đuôi lợn, Khỉ mặt đỏ, Vượn đen má hung. Đặc biệt, hai loài thú mới là Sao la và Mang lớn đã được phát hiện trong khu vực.

Theo Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Quảng Trị, một trong những khó khăn hiện nay là các tuyến đường tuần tra chưa được đầu tư xây dựng. Chủ yếu các tuyến bám theo lối mòn cũ, nhiều đoạn phải vượt sông suối, vì vậy công tác tuần tra tốn rất nhiều thời gian và công sức; mỗi chuyến tuần tra của các cán bộ, nhân viên bảo vệ rừng phải mất cả tuần.

Dẫu không vui nhưng cũng nên nhắc lại bài học đắt giá cách nay vài năm. Đó là việc khai thác rừng trái phép xảy ra tại Khu BTTN Đakrông đã khiến một số cán bộ, lãnh đạo kiểm lâm sở tại chịu kỷ luật, mất chức. Và mới hồi tháng 4 năm ngoái thôi, vấn nạn chặt phá rừng tự nhiên vẫn được ghi nhận xảy ra tại tiểu khu 727, 728, 738 thuộc xã Tà Long (rừng do cộng đồng thôn Ly Tôn quản lý). Rừng Tà Long thật sự luôn tiềm ẩn những mối đe dọa và để chống lại những mối nguy hiểm này cần phát huy mô hình quản lý, BVR dựa vào cộng đồng.

5 năm là khoảng thời gian không dài nhưng cũng đủ để dấu giày của 10 thành viên Tổ BVR cộng đồng Tà Lao trải rộng trên nhiều cánh rừng của Khu BTTN Đakrông. Cùng với các nhóm hộ gia đình, nơi nào có bước chân của tổ BVR cộng đồng, nơi ấy nạn phá rừng, săn bắt chim thú bị đẩy lùi. “Thú thật là cũng có những thành viên thuộc diện “giải giáp quy hàng”, rồi tự nguyện đầu quân cho Tổ BVR cộng đồng, rất tích cực, đáng biểu dương trong công tác BVR.”, ông Trương Quang Trung, Giám đốc Khu BTTN Đakrông, chia sẻ bộc bạch.

Còn ông Hoàng Văn Chiến, Phó Giám đốc Khu BTTN Đakrông tỏ ra tâm đắc khi nhắc đến công tác BVR dựa vào cộng đồng. Theo vị này, trong số đó nổi bật là Tổ BVR cộng đồng ở thôn Tà Lao, xã Tà Long. “Ở tổ đấy có 3 chị em phụ nữ người Vân Kiều tham gia rất nhiệt huyết. Cái hay của chị em không chỉ là năng nổ tham gia tuần tra BVR, mà còn vận động được cộng đồng địa phương, huy động được đoàn, hội trong cộng đồng cùng tham gia tuyên truyền, nâng cao ý thức trong cộng đồng về công tác BVR, bảo tồn đa dạng sinh học, qua đó hạn chế rất nhiều các hành vi xâm hại đến tài nguyên rừng.”, ông Chiến hào hứng kể.

Liên quan đến chế độ, chính sách, kinh phí cấp cho Tổ BVR cộng đồng nói chung, ông Chiến cho hay là hiện các thành viên BVR cộng đồng được hưởng kinh phí từ nguồn chi trả carbon, nguồn thí điểm thỏa thuận chi trả giảm phát thải khí nhà kính (ERPA), với một suất khoán BVR bình quân 3,5 - 4 triệu đồng/1 tháng.

“Trước khi có các Tổ BVR cộng đồng thì tình trạng xâm canh xâm lấn, săn bắt động vật rừng diễn ra liên tục, căng lắm. Bình quân Khu Bảo tồn chúng tôi xử lý 30-40 vụ/năm. Tuy nhiên sau khi các tổ này được thành lập thì các vụ xâm hại rừng, vi phạm giảm nhiều. Như năm 2022 thì số vụ xâm hại, vi phạm chỉ còn 4 vụ. Riêng khai thác rừng hầu như không có. Sở dĩ các Tổ BVR cộng đồng phát huy hiệu quả tôi cho rằng là cơ chế, quyền lợi, trách nhiệm rất rõ ràng. Người dân có thêm nguồn thu nhập, đời sống tương đối ổn định, cảm nhận rõ rệt những giá trị bền vững một khi rừng được bảo vệ, cũng như bảo tồn đa dạng sinh học được phát huy.”, ông Chiến nói thêm.

Đó là những cán bộ của Trạm Y tế xã A Vao, huyện Đakrông. Từ bác sĩ trưởng trạm, cán bộ y tế trạm, đến cô y tế thôn bản. Cả đời dường như họ chỉ biết tận hiến cho cộng đồng, vì nhân dân A Vao, nơi rẻo cao khó khăn bậc nhất của tỉnh Quảng Trị.